Η Επανάσταση του 1821: Μια μαρξιστική προσέγγιση - Οι εμφύλιες συγκρούσεις

του Θανάση Παπαρήγα

Όπως είναι γνωστό, ο επαναστατικός πόλεμος του 1821 συνοδεύθηκε σε πολλές φάσεις του από εκτεταμένους και συχνά αιματηρούς εμφυλίους πολέμους. Οι πόλεμοι αυτοί αντανακλούσαν τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ακόμη υπό διαμόρφωση νεοελληνικής κοινωνίας σε μια συγκεκριμένη της φάση αλλά και σε μια συγκεκριμένη της ιστορική στιγμή: Τη στιγμή της πορείας προς τη δημιουργία του εθνικού κράτους. Οπωσδήποτε βέβαια, οι αιτίες αυτές δεν ανάγονται στην «κατάρα της φυλής», όπως ισχυρίζεται η αστική ιστοριογραφία. Εμφύλιοι πόλεμοι εξάλλου εμφανίζονται σε όλες τις επαναστάσεις, διασπώντας το μπλοκ των επαναστατικών δυνάμεων.

Οι πόλεμοι αυτοί περιείχαν και ήταν φυσικό να περιέχουν τη σφραγίδα των γενικών συνθηκών της εποχής. Οι συνθήκες αυτές συγκεκριμένα ήταν:

1. Η διάλυση του φεουδαρχικού κράτους και η γενική (όσο και ασυγκράτητη) τάση προς την επικράτηση της αστικής κοινωνίας. Βέβαια, εδώ απαιτείται και μια «διευκρίνιση μέσα στη διευκρίνιση»: Στην ελληνική περίπτωση έχουμε να κάνουμε με τη διάλυση του ανατολικού – με την έννοια του συγκεντρωτικού φεουδαρχικού κράτους και η πορεία προς την επικράτηση της αστικής κοινωνίας γίνεται με ειδικό, τοπικό, «βαλκανικό» τρόπο. Ο τελευταίος έχει σαν πυρήνα του την προσπάθεια δημιουργίας χωριστού εθνικού κράτους σαν νέας μορφής αστικής κοινωνικής οργάνωσης της περιοχής.

2. Υπαρξη ισχυρών αναχρονιστικών υπολειμμάτων «ανατολικού» τύπου, σε μια ανήσυχη και αντιφατική συνύπαρξη και σύμπλευση με στοιχεία υπερσύγχρονα για την εποχή και όχι πάντα λιγότερο ισχυρά. Ενα παράδειγμα που έχει περάσει μάλλον απαρατήρητο: Σε μια απομακρυσμένη και ακριανή περιοχή, ως πριν μερικούς μήνες απλή επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εμφανίζεται το πιο εμπεριστατωμένο πολιτικό καθεστώς της τότε Ευρώπης.

3. Απαρχές της υποδεέστερης, εξαρτημένης θέσης του ελληνικού καπιταλισμού στο σύστημα των σχέσεων μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών.

Οι γενικές αυτές συνθήκες εμφανίζονταν συγκεκριμένα με όρους που βάρυναν πολύ στους εμφυλίους πολέμους. Τους όρους αυτούς μπορούμε να τους συνοψίσουμε (με μεγάλο, ασφαλώς, ποσοστό ανοχής) στα εξής σύνολα:

1. Χαμηλός βαθμός εθνικής ολοκλήρωσης. Το γεγονός ότι ο παράγων αυτός έπαιξε πολύ σοβαρό ρόλο στους εμφυλίους πολέμους φαίνεται πολύ καθαρά και μόνο από τις συγκρούσεις του τύπου «Ρουμελιώτες εναντίον Μωραϊτών». Εδώ, ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι δεν πρόκειται για φαινόμενο επιφανειακό και ούτε καν μόνο ελληνικό. Αντίθετα, αποτελεί συστατικό στοιχείο του αστικού μετασχηματισμού,

Για τον ρόλο της Εκκλησίας -Σαν σήμερα ο αφορισμός της επανάστασης του '21

Όσο βαθαίνει η κρίση του συστήματος στην Ελλάδα και αλλού, μιλάμε για την οικονομία(δηλαδή αυτό που ονομάζουμε βάση), τόσο γίνεται φανερό ότι ζούμε σε εποχή οπισθοδρόμησης σε όλα τα επίπεδα και επομένως και σε όλο το φάσμα αυτού που ονομάζουμε εποικοδομημα.

Ο θεσμός της θρησκείας που σε διάφορες εποχές στο παρελθόν έχει αμφισβητηθεί πολύ σκληρά, τώρα επανέρχεται με ολοφάνερες επιθετικές διαθέσεις, απαιτώντας πλέον -και όχι απλά διεκδικώντας- το δικαίωμα της αποφασιστικής συμμετοχής της σε κρίσιμες αποφάσεις που αφορούν όλους τους τομεις, από την Παιδεία   μέχρι και την εξωτερική πολιτική. 

Καλό είναι όμως να μην ξεχνάμε τον ρόλο που έχει παίξει ο θεσμός και η κορυφή της εκκλησίας, σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές. 

Είναι ιστορικό δεδομένο βέβαια ότι η εκκλησία ξέκοψε εδώ και περισσότερο από 17 αιώνες από το λαό, από τη στιγμή που έγινε επίσημη θρησκεία της Ανατολικής Ρωμαικής Αυτοκρατορίας και έχασε το κοινωνικό  περιεχόμενο που είχε ως ιδεολογία των καταπιεσμένων μαζών που αντιστεκόντουσαν στο δουλοκτητικό Ρωμαικό κράτος.

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από τον Ριζοσπάστη και τη στήλη  "Σαν σήμερα":

Το Πατριαρχείο, επιφορτισμένο από το οθωμανικό καθεστώς με το καθήκον του τοποτηρητή της ευταξίας στους υπ’ ευθύνη της πληθυσμούς και εχθρικό προς τα φιλελεύθερα - αστικά ιδεώδη που έφερε η Επανάσταση του 1821, επιστρατεύει το όπλο του αφορισμού (όπως είχε πράξει και στο παρελθόν στα Ορλωφικά, στις εξεγέρσεις του 1807, του 1808, κλπ.).

Στον αφορισμό του ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄χαρακτήριζε την Επανάσταση ως «αχαριστία […] συνοδευμένη και με πνεύμα κακοποιόν και αποστατικόν εναντίον της κοινής ημών ευεργέτιδος και τροφού, κραταιάς και αηττήτου βασιλείας», που«εμφαίνει και τρόπον αντίθεον»! Τους δε «ασεβείς πρωταίτιους», Μ. Σούτσο και Α. Υψηλάντη, τους καταδίκαζε ως «συμπράκτορες φιλελεύθερους», οι οποίοι, «επιχείρησαν έργον μιαρόν, θεοστεγές και ασύνετον» και καλούσε τους πιστούς «να τους μισήτε και να τους αποστρέφεσθε».

Το κείμενο διαβάστηκε από άμβωνος σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσμούς, κάνοντας μεγάλη ζημιά στην υπόθεση του Αγώνα (ιδιαίτερα μεταξύ των αγροτικών πληθυσμών). Την ίδια στιγμή προκάλεσε την κατακραυγή σημαντικού μέρους των καταπιεζόμενων λαών, που μέσα τους έκαιγε η φλόγα της Επανάστασης.

Η στάση αυτή του Πατριαρχείου μόνο έκπληξη δεν αποτελεί, αφού και ως επίσημη θρησκεία του Βυζαντίου πάντα στεκόταν στο πλευρό της εξουσίας απέναντι σε οποιαδήποτε εξέγερση απειλούσε το Βυζαντινό κράτος (π.χ. η εξέγερση των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη το 1342-1349 και η σφαγή που ακολούθησε).

Την ίδια στάση κράτησε και στη συνέχεια στη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, παίζοντας   ρόλο   τοποτηρητή. 

Επιχειρηματίες με κουμπούρια

Χθες το βράδυ στο γηπεδο της Τούμπας, ενας μεγαλοεπιχειρηματίας πρόεδρος, μιλάω φυσικά για τον Ιβάν Σαββίδη του ΠΑΟΚ,  μ'ένα κουμπούρι στη ζώνη και περιστοιχισμένος από μπράβους όρμησε στο γήπεδο και απειλώντας όποιον έβρισκε μπροστά τους προσπάθησε να επιβάλει "το δίκιο του".

Ανάλογες τρυφερές εικόνες και συμπεριφορές φυσικά θυμόμαστε όλοι με πρωταγωνιστές άλλους προέδρους ομάδων του κέντρου.

Φυσικά το κίνητρό τους δεν ήταν καθόλου συναισθηματικό για όποιον θέλει να σκεφτεί λίγο σοβαρά, ακόμη κι όταν οι ίδιοι ένοιωθαν πλημμυρισμένοι από πάθος "για την ομάδα τους".

Για τον συγκεκριμένο κύριο, δεν ξέρω καν αν ήταν ΠΑΟΚτζής λίγα χρόνια πριν, δεν ξέρω αν μιλάει καν ελληνικά.
Ας αφήσουμε λοιπόν τα περι πάθους στην άκρη, αφού ξέρουμε ποιο είναι το μόνο πάθος ένός ζάμπλουτου και πόσο θα σκότωνε οτιδήποτε άλλο στεκόταν μπροστά σ'αυτό.

Πολλοί βορειοελλαδίτες θα τρέξουν σίγουρα φορτωμένοι από χίλιες δυό πίκρες και θα προσπαθήσουν να εξηγήσουν τα πράγματα με βάση τα σημεία του ορίζοντα και να χωρίσουν τη ζωή σε βόρειους και νότιους με όλα τα σχετικά επιχειρήματα που πολλές φορές μπορεί και να έχουν κάποια βάση.
Ομως πίσω από τις μισές αλήθειες κρύβονται πάντα τα μεγάλα και τα σπουδαία ψέματα.

Κι ο κόσμος αυτός δεν είναι χωρισμένος σε Αθηναίους και Σαλονικιούς, σε βόρειους και νότιους.

Ειναι χωρισμένος σε πλούσιους και φτωχούς. Σε εξουσιαστές και σε εξουσιαζόμενους. Στους από πάνω και τους από κάτω.
Αυτή είναι η μόνη αλήθεια. Κι αυτό ακριβώς προσπαθούν να κρύψουν πάντα οι Σαββίδηδες, οι Βαρδινογιάννηδες και όλοι αυτοί, ρίχνοντας πάνω στην εικόνα μπόλικο χρωματιστό συναίσθημα.

Ειναι και μετά τα χτεσινά ολοφάνερο ότι οι τύποι όπως  όλοι οι παραπάνω, οι βόρειοι ή νότιοι ζάμπλουτοι προέδροι  και τα συμφέροντά τους, το μόνο που κάνουν είναι να καταστρέφουν τα πάντα, αφού τίποτα άλλο δεν έχουν να προσφέρουν και σε κανέναν αλλο εκτός από τον εαυτό τους. 

Φανταζομαι ευκολα πως θα βλέπει ο κάθε κουμπουροφόρος Σαββίδης τους εργαζόμενους στις επιχειρησεις του και πως θα φερεται στα δυσκολα ( π.χ. σε μια απεργία) και αηδιάζω. Ουτε καν σαν σκουπίδια. Κι ας είναι και Παοκτζήδες ή ό,τι άλλο θέλουν.

Κι αυτό καλό είναι να το εχουμε στο μυαλό μας, ακόμη και την ώρα που παθιαζόμαστε με τους δικέφαλους και τους θρυλους μας μας ο καθενας ξεχωριστά.

Αυτό που με βαζει ακόμη σε σοβαρές σκέψεις είναι η φόρα που παίρνουν οι "σωτήρες" επιχειρηματίες και το θράσος που αποκτάνε μεσα στην κρίση, όσο ο λαός μένει απαθής και θεατής στη γωνία.

Αυτό που είδαμε χθες στην Τούμπα, παίζει(με τον ενα ή τον άλλο τρόπο) και σε εργοστάσια και σε εργοτάξια και σε πλοία και σε θέατρα ακόμη, κι αν δεν το είδαμε μέχρι τώρα θα το δούμε σύντομα. 

Τι θα κάνουμε λοιπόν;

Θα σκεφτούμε άραγε πως πρεπει επιτέλους να τους σταματήσουμε και να τους βάλουμε στη θέση τους, ή θα συνεχίσουμε να στοιχιζόμαστε πίσω από διάφορα συναισθήματα, χρώματα και σημεία του ορίζοντα και θα ψάξουμε πάλι να βρούμε με ποιανού το κουμπούρι θα πάμε;

Εννοείται πως σαν ΑΕΚτζης εγώ έιδα το γκολ οφσάιντ και οι ΠΑΟΚτζήδες κανονικότατο.
Παρότι ΑΕΚτζης όμως θα έλεγα ακριβως τα ίδια αν μπουκαρε ο πρόεδρος της ΑΕΚ στο γηπεδο με μπράβους, Δε βλέπω καμια απολύτως διαφορά ανάμεσά τους. 

Και οι δύο, και μαζί όλοι οι άλλοι "σωτήρες" του ποδοσφαίρου κροίσοι, κάνουν απλά τεράστιο κακό, μετατρέποντας κάτι υπέροχο όπως το ποδόσφαιρο, μια πραγματική  λατρεία του απλού κόσμου που τόσο το έχει ανάγκη, σε άλλο ένα παραμάγαζο τους για να βγάλουν κι άλλα φράγκα ή να κερδίσουν κι άλλη εξουσία ο ένας κόντρα στον άλλο.

Ειλικρινά είναι άλλη μια φορά από κείνες που σκέφτομαι πως θα ηταν η ζωή μας χωρίς αυτούς τους τύπους βόρεια κ νότια.
Χωρίς τη χυδαία λογική τους, τα κέρδη, τις ζημίες και τα κουμπούρια τους. Μάλλον πολύ πιο φωτεινός.

Σίγουρα κόσμος πραγματικός.

ΥΓ: Αστείο το ενδιαφέρον της κυβέρνησης για το θέμα, λες και τώρα ανακαλύφθηκε η πυρίτιδα ή μάλλον το μπουρλότο της επιχειρηματικότητας στον αθλητισμό.
Γελοία η αντίδραση της ΝΔ που επαγγέλεται κι άλλη νομιμότητα και τάξη λες και δεν ξέρουμε ποιος ρυθμίζει και τους νόμους και την "τάξη" σε έναν ταξικό κόσμο.

ΜΙα μανα από το Βόλο ζητάει να της πάρουν τα 2 παιδιά για να ζήσει τα άλλα δύο!

Ξυπνάς το πρωί, φτιάχνεις καφέ και κάνεις χίλιες δυο μπερδεμένες σκέψεις.
Λογαριασμοί, ανάγκες, υποχρεώσεις, η δουλειά αν έχεις καποια δουλειά και όσο δουλειά μπορεί να είναι. Οι 2 Έλληνες στρατιωτικοί στα σύνορα, η Κυπριακή ΑΟΖ ή το πως θα βρεις λεφτά να κάνεις εκείνες τις εξετάσεις που έχεις αφήσει.

Ανοίγεις την τηλεόραση χαμηλώνοντας τη φωνή για να μην ακους, ένα γρήγορο ζάπινγκ με το μυαλό να τρέχει βλέποντας φάτσες κυβέρνησης και ΝΔ παρέα με δημοσιογράφους με σοβαρό ύφος.
Δεν ασχολείσαι καν.
Και εκεί σκάει μια είδηση της στιγμής. Ασήμαντη. Κανεις δεν σκοτώθηκε ούτε σκότωσε. Απλά η ζωή κάνει χαρτιά στα γρήγορα κι αδιάφορα.

Κι αυτό που ακούς είναι όλη η εικόνα του κόσμου που ζεις. Όλη του η ουσία χωρίς μακιγιάζ. Κι εκεί τα πολλά λόγια είναι φτώχεια.
Ολα τα σχόλια είναι περιττά.

Μια μάνα στο Βόλο ζήτησε από την εισαγγελεία της περιοχής να της αφαιρεθεί η επιμέλεια των 2 από τα 4 παιδιά της για να μπορέσει κάπως να ζήσει τα άλλα δύο!
Αυτή είναι λοιπόν η υπόσχεση και η ζωή που τάζει σε όλους μας ο κόσμος που ζούμε. Αυτό εγγυάται η οικονομία των κερδών. Αυτή είναι η έξοδος από τα μνημόνια ή η είσοδος σε μια μόνιμη και υπό διαρκή έλεγχο κόλαση χωρίς τις παλιές "κακές συνήθειες" μιας ζωής με κάποια στοιχειώδη δικαιώματα.

Ας σκεφτεί ο καθένας ό,τι θέλει, ας κάνει όποιους λογικούς σχεδιασμούς μπορεί. Ας μιλήσει για καλούς και κακούς ανθρώπους και γονείς, για λογικούς και παράλογους, για λίγα ή πολλά παιδιά, για το αν μπορει να δοθεί κάποια βοήθεια για να σωθεί το ένα από τα τόσα και τόσα ίδια ή παρόμοια τραγικά περιστατικά, για την καρδιά και το μυαλό ή για την βαθύτερη ουσία των πραγμάτων που θα την ψάξει είτε στην ψυχή είτε στο βούρκο της καθε μέρας.

Όμως καποιος πριν πολλά χρόνια είπε πως η βαθύτερη ουσία του ανθρώπου βρίσκεται στο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.
Κι αυτό αξίζει κανείς να το σκεφτεί πολύ και σοβαρά.
Γιατί αυτό είναι που πρεπει να αλλάξει.
Το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.

Από τη βαση μέχρι την κορφή τους.