Πόσο ελεύθερα δημιουργούν οι δημιουργοί;
Πόσοι εν δυνάμει δημιουργοί, ταλέντα και ευαισθησίες που θέλουν το κατάλληλο χώμα, τον κήπο και τη φροντίδα για να αναπτυχθούν από το σπόρο στο άνθος και τον καρπό, μένουν στο τίποτα και γίνονται ρυάκια που ποτέ δεν έφτασαν γιατί οι δρόμοι ήταν κλειστοί;
Είναι πράγματα που πάντα σκεφτόμουν κοιτάζοντας τους ανθρώπους στή στάση του λεωφορείου να περιμένουν αυτό που δεν έρχεται παρα σπάνια. Αυτούς που μένουν ακροατές και μερικές φορές ούτε καν αυτό ενω θα μπορούσαν, θα μπορούσαν αν... αλλά πως; Ποιος θα πλήρωνε στο σπίτι τους λογαριασμούς; Και στρίμωξαν τη ζωή τους στο στενό δωμάτιο αυτής της "ελευθερίας", και πάλεψαν, και βρήκαν φθηνα ή δωρεάν μαθήματα πιάνου ή θεάτρου, και χρόνο απ'αυτόν που δεν είχαν, και προσπάθησαν και ξενύχτησαν και τελικά κάτι τα εμπόδιζε όλα αυτά και στο τέλος σταμάτησαν να προσπαθούν και γύρισαν στην "κανονικότητα" του παραλογισμού της ζωής όπου αυτό που ονειρεύεσαι σπάνια βρίσκει τρόπο να γεννηθεί και να υπάρξει.
Αυτή είναι η απάντηση του Μίκη Θεοδωράκη στην "Απογευματινή", σε κάποιον που του ζήτησε να απολογηθεί για την έλλειψη ελευθερίας στη Σοβ.Ένωση. Δεν υποστηρίζω ότι εκεί όλα έγιναν καλά γιατί ξέρω ότι δεν είναι έτσι. Αυτή τη στιγμή όμως με ενδιαφέρει αυτό που γίνεται εδώ, αυτό που λείπει από τη δική μας ζωή, αυτό το δωματιάκι της Τέχνης που δεν υπάρχει παρά σε πολύ λίγα σπίτια, εκεί που δεν αγχώνονται για το πως θα πληρωθεί το νοίκι.
Η Τέχνη είναι μια γλώσσα, μια απόλυτα αναγκαία γλώσσα, που όμως μόνο λίγες λέξεις της γνωρίζουμε, και που οι πολλοί θα την μιλήσουν σε έναν άλλο κόσμο, εκεί όπου η δουλειά δεν θα είναι δουλεία. Όποτε έρθει αυτή η ώρα...
Να τι είχε πει ο Μίκης:
"Μάλλον είναι βέβαιο ότι δεκάδες μεγαλοφυΐες γεννήθηκαν και γεννιούνται στις καλύβες και στις παράγκες, όμως η ελευθερία τους όχι μόνο δεν τους βοηθάει να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να δοξάσουν τη χώρα τους, αλλά είναι αυτή ίσα ίσα που τους "εξασφαλίζει" ότι θα μείνουν για πάντα στις παράγκες και στις καλύβες.
Γιατί αυτή η ιδιόρρυθμη ελευθερία δεν είναι η ελευθερία για τους άλλους, αλλά για τους λίγους (...) Οσοι από τους δημιουργούς τυχαίνει να ανακαλύψουν τον εαυτό τους δολοφονούνται, στη συντριπτική πλειονότητά τους, κατά τη διαδικασία της επιλογής. Είναι φυσικά ελεύθεροι να συνεχίσουν. Αλλο αν κανείς δεν τους τυπώνει τα έργα, κανείς δεν τους τα ανεβάζει, κανείς δεν τους τα εκτελεί, κανείς δεν τους τα εκθέτει, κανείς δεν τα αγοράζει.
Βέβαια, όλα είναι ελεύθερα. Και τα τυπογραφεία, και τα θέατρα, και η ορχήστρα, και οι αίθουσες εκθέσεων. Ομως, ο άτυχος δημιουργός δεν είναι ακόμα... φίρμα. Και είναι φτωχός. Κανείς δεν τον εμπιστεύεται. Πρέπει πρώτα να φτάσει και μετά. Ομως, στο μεταξύ πρέπει να φάει, πρέπει να ζήσει, και έτσι πέφτει ηττημένος αλλά ελεύθερος στο πεδίο της τιμής.
Ισως να έκρυβε πίσω από τα ανώριμα δοκίμια έναν γίγαντα της Τέχνης, όμως ποιος θα ενδιαφερθεί γι' αυτόν; Ο ελεύθερος κόσμος δεν επεμβαίνει στην ελευθερία του ατόμου, δηλαδή στην ελευθερία της απώλειας του δημιουργικού ατόμου.
Οσοι δημιουργοί επικρατούν τελικά, στη συντριπτική πλειοψηφία υποτάσσονται στους νόμους των κολοσσιαίων μονοπωλίων, που εκμεταλλεύονται σήμερα την Τέχνη και τα μέσα διάδοσης του καλλιτεχνικού έργου. Είτε άμεσα είτε έμμεσα, η μεγάλη μάζα των φτασμένων καλλιτεχνών επηρεάζεται, εξαρτάται, υποτάσσεται στις ανάγκες ενός κοινού εξαρτημένου και υποκείμενου άμεσα στα μέσα μαζικής διάδοσης των έργων Τέχνης. Ποια είναι; 1) Ο κατευθυνόμενος (από προσωπικά οικονομικά συμφέροντα) Τύπος, 2) το ραδιόφωνο - τηλεόραση, 3) ο δίσκος, 4) τα φιλμς, 5) οι εκδόσεις, 6) οι γκαλερί, 7) οι εκδόσεις μουσικών έργων κ.λπ. Σε άμεση σχέση με τα παραπάνω είναι: 1) Τα κάθε είδους βραβεία, 2) τα φεστιβάλ, 3) οι κριτικοί, 4) οι πολιτικοί, 5) οι κρατικοί μηχανισμοί.
Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να διερευνήσει κανείς τι περιθώρια "ελευθέρας δημιουργίας" επιτρέπουν οι κολοσσιαίοι αυτοί μηχανισμοί και οι πολύπλοκες σχέσεις στους "ελεύθερους δημιουργούς του ελεύθερου κόσμου" (...) Και ακόμη: Πού οδηγεί αυτό το γιγαντιαίο κυνήγι του κέρδους, που είναι το μοναδικό κίνητρο μέσα σε όλη τη διαδικασία του καλλιτεχνικού λειτουργήματος στον ελεύθερο κόσμο; Κέρδος βέβαια μόνο για μια ορισμένη τάξη, που ασκεί την πιο ραφιναρισμένη ίσως, αλλά το ίδιο στυγνή "δικτατορία" της (...)
"Μάλλον είναι βέβαιο ότι δεκάδες μεγαλοφυΐες γεννήθηκαν και γεννιούνται στις καλύβες και στις παράγκες, όμως η ελευθερία τους όχι μόνο δεν τους βοηθάει να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να δοξάσουν τη χώρα τους, αλλά είναι αυτή ίσα ίσα που τους "εξασφαλίζει" ότι θα μείνουν για πάντα στις παράγκες και στις καλύβες.
Γιατί αυτή η ιδιόρρυθμη ελευθερία δεν είναι η ελευθερία για τους άλλους, αλλά για τους λίγους (...) Οσοι από τους δημιουργούς τυχαίνει να ανακαλύψουν τον εαυτό τους δολοφονούνται, στη συντριπτική πλειονότητά τους, κατά τη διαδικασία της επιλογής. Είναι φυσικά ελεύθεροι να συνεχίσουν. Αλλο αν κανείς δεν τους τυπώνει τα έργα, κανείς δεν τους τα ανεβάζει, κανείς δεν τους τα εκτελεί, κανείς δεν τους τα εκθέτει, κανείς δεν τα αγοράζει.
Βέβαια, όλα είναι ελεύθερα. Και τα τυπογραφεία, και τα θέατρα, και η ορχήστρα, και οι αίθουσες εκθέσεων. Ομως, ο άτυχος δημιουργός δεν είναι ακόμα... φίρμα. Και είναι φτωχός. Κανείς δεν τον εμπιστεύεται. Πρέπει πρώτα να φτάσει και μετά. Ομως, στο μεταξύ πρέπει να φάει, πρέπει να ζήσει, και έτσι πέφτει ηττημένος αλλά ελεύθερος στο πεδίο της τιμής.
Ισως να έκρυβε πίσω από τα ανώριμα δοκίμια έναν γίγαντα της Τέχνης, όμως ποιος θα ενδιαφερθεί γι' αυτόν; Ο ελεύθερος κόσμος δεν επεμβαίνει στην ελευθερία του ατόμου, δηλαδή στην ελευθερία της απώλειας του δημιουργικού ατόμου.
Οσοι δημιουργοί επικρατούν τελικά, στη συντριπτική πλειοψηφία υποτάσσονται στους νόμους των κολοσσιαίων μονοπωλίων, που εκμεταλλεύονται σήμερα την Τέχνη και τα μέσα διάδοσης του καλλιτεχνικού έργου. Είτε άμεσα είτε έμμεσα, η μεγάλη μάζα των φτασμένων καλλιτεχνών επηρεάζεται, εξαρτάται, υποτάσσεται στις ανάγκες ενός κοινού εξαρτημένου και υποκείμενου άμεσα στα μέσα μαζικής διάδοσης των έργων Τέχνης. Ποια είναι; 1) Ο κατευθυνόμενος (από προσωπικά οικονομικά συμφέροντα) Τύπος, 2) το ραδιόφωνο - τηλεόραση, 3) ο δίσκος, 4) τα φιλμς, 5) οι εκδόσεις, 6) οι γκαλερί, 7) οι εκδόσεις μουσικών έργων κ.λπ. Σε άμεση σχέση με τα παραπάνω είναι: 1) Τα κάθε είδους βραβεία, 2) τα φεστιβάλ, 3) οι κριτικοί, 4) οι πολιτικοί, 5) οι κρατικοί μηχανισμοί.
Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να διερευνήσει κανείς τι περιθώρια "ελευθέρας δημιουργίας" επιτρέπουν οι κολοσσιαίοι αυτοί μηχανισμοί και οι πολύπλοκες σχέσεις στους "ελεύθερους δημιουργούς του ελεύθερου κόσμου" (...) Και ακόμη: Πού οδηγεί αυτό το γιγαντιαίο κυνήγι του κέρδους, που είναι το μοναδικό κίνητρο μέσα σε όλη τη διαδικασία του καλλιτεχνικού λειτουργήματος στον ελεύθερο κόσμο; Κέρδος βέβαια μόνο για μια ορισμένη τάξη, που ασκεί την πιο ραφιναρισμένη ίσως, αλλά το ίδιο στυγνή "δικτατορία" της (...)
