Πάμπλο Πικάσο - ο κομμουνιστής

Σημ.Γ.Σ. :O Πικάσο υπήρξε μια προσωπικότητα παράξενη, διφορούμενη και εντελώς ιδιαίτερη.Εχοντας στο μέγιστο βαθμό τα χαρακτηριστικά της ιδιοφυίας ήταν ένα άτομο που δεν μπορεί έτσι απλά να ενταχθεί σε κανονικότητες, κατηγορίες ή συλλογικότητες με τον ίδιο τρόπο που θα συνέβαινε με κάποιον άλλο.Ετσι εννοείται ότι γύρω από τη ζωή του υπάρχουν πολλές σκιές κι επιφυλλάξεις.Παρ' όλα αυτά το άρθρο που ακολουθεί είναι πολύ ενδιαφέρον και γι αυτό και αναδημοσιεύεται.

Erodotos weblog

Η πολιτική διάσταση στο έργο και στη ζωή του Πικάσο

Η στράτευση του μεγάλου ζωγράφου στο επίκεντρο έκθεσης στην Τέιτ

The Guardian

Οι νεκρές φύσεις του Πικάσο είναι παράξενα ζωντανές. Ζωγράφισε κρανία, πολλά κρανία. Ζωγράφισε μαδημένα κοκόρια που έμοιαζαν περισσότερο με ανθρώπους που αγωνιούν πάνω σε πάγκο βασανιστηρίων παρά με πουλερικά έτοιμα για μαγείρεμα. Οταν τον ρώτησαν γιατί ζωγράφιζε τόσο πολλές εικόνες με φαγητά, κατσαρολικά και μαχαιροπίρουνα στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στο Παρίσι, είπε: «Ακόμα και μια κατσαρόλα μπορεί να φωνάξει!» Πεινούσε κι αυτός τότε, όπως όλη η Ευρώπη. Αρνιόταν όμως να πάρει επιπλέον κουπόνια για τρόφιμα και καύσιμα, αρνιόταν να «συνεργαστεί».
Η αίθουσα με τις νεκρές φύσεις στην έκθεση της Tate Liverpool «Picasso: Peace and Freedom» είναι ένα εντυπωσιακό σύνολο από πίνακες και γλυπτά. Μια κουκουβάγια σκαλωμένη στην πλάτη μιας καρέκλας μας κοιτάζει σαν αταβιστικό ανθρωποειδές μέσα από το γυμνό τοπίο του τελάρου. Μια μεγάλη μπρούντζινη νεκροκεφαλή μοιάζει με σκασμένη βολίδα κανονιού. Σου θυμίζει ότι στην τελευταία αυτοπροσωπογραφία του, ένα σχέδιο του 1973, της χρονιάς που πέθανε, ο Πικάσο είναι πιο πολύ νεκροκεφαλή παρά ζωντανό κεφάλι.
«Ενας πεθαμένος στην Ισπανία είναι πιο ζωντανός από οποιονδήποτε πεθαμένο αλλού στον κόσμο», έγραψε ο Λόρκα, που δολοφονήθηκε από μπράβους του Φράνκο και που τα οστά του δεν έχουν ακόμα βρεθεί. Η διαμάχη για το άνοιγμα των μαζικών τάφων των νεκρών του εμφυλίου αποτελεί πολύ μεγάλο θέμα στην Ισπανία σήμερα – περισσότερο από ποτέ άλλοτε μετά τον θάνατο του Φράνκο, το 1975. Ο Πικάσο πέρασε σχεδόν τη μισή ζωή του εξόριστος στη Γαλλία μετά τον ισπανικό εμφύλιο. Αρνήθηκε να επιστρέψει στην πατρίδα του όσο ήταν ζωντανός ο Φράνκο. Και, επειδή ήταν μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν του επιτράπηκε ποτέ να ταξιδέψει στην Αμερική.
Μέλος του κόμματος
Ωστόσο, παρά την παρακμή του Παρισιού κατά τη δεκαετία του ’50 και την άνοδο της Νέας Υόρκης στο κέντρο του καλλιτεχνικού κόσμου, ο Πικάσο ποτέ δεν νοιάστηκε ιδιαίτερα που δεν μπορούσε να πάει εκεί. Μαζί με πολλούς άλλους Γάλλους διανοούμενους και καλλιτέχνες, εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και παρέμεινε μέλος σε όλη τη ζωή του. Διοχέτευε χρήματα στο κόμμα και σε κομμουνιστικές εφημερίδες. Εδωσε ένα εκατομμύριο φράγκα σε απεργούς μεταλλωρύχους. Εκανε έργα, ιδίως σχέδια, για κομμουνιστικής εμπνεύσεως συνέδρια ειρήνης και αναρίθμητες άλλες υποθέσεις. Και ήταν –σπάνιο για Ισπανούς της γενιάς του– αντιρατσιστής.
Η πολιτική διάσταση του Πικάσο ποτέ δεν αμφισβητήθηκε, αν και συχνά παραμερίστηκε από την προβεβλημένη εικόνα του καλλιτέχνη ως πρωτεϊκής ιδιοφυΐας και πριαπικού τέρατος. Ηταν ένας άνθρωπος του καιρού του, διαμορφωμένος από την ανατροφή του, τη φιλοδοξία και το ταλέντο του (τον κατείχε όπως κι εκείνος το κατείχε), καθώς και από τα γεγονότα που έζησε. Η «Γκερνίκα», με θέμα την καταστροφή της αρχαίας βασκικής πρωτεύουσας το 1937 από γερμανικά και ιταλικά βομβαρδιστικά, παραμένει η πιο φημισμένη δήλωση απέχθειας του Πικάσο προς τον φασισμό. Ομως, ο πόλεμος και η οδύνη είναι μόνιμα στη θεματολογία του. Τα μαύρα, τα άσπρα και τα γκρίζα της «Γκερνίκα», αδρά σαν πρωτοσέλιδες ειδήσεις, ξαναεμφανίστηκαν σε έργα όπως η «Σφαγή στην Κορέα», το 1951, ή το περίφημο «Οστεοφυλάκιο», που ανήκει στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και είναι το έργο με το οποίο ανοίγει η έκθεση στο Λίβερπουλ.
«Η ζωγραφική δεν είναι για να διακοσμούμε σπίτια», έγραψε το 1943. «Είναι ένα εργαλείο αμυντικού και επιθετικού πολέμου ενάντια στον εχθρό». Ο Πικάσο ασχολήθηκε με το «Οστεοφυλάκιο» για μεγάλο διάστημα, μεταξύ 1944 και 1945, παρά το γεγονός ότι το έργο φαίνεται αδρό και μισοτελειωμένο. Είναι ένα απατηλά περίπλοκο και πλούσιο έργο, με εκπληκτική ένταση ανάμεσα στο θέμα του και τον τρόπο απεικόνισής του – η σφαγμένη οικογένεια σωριασμένη κάτω από το τραπέζι της κουζίνας. Οσο το κοιτάζεις, τόσο μπλέκεσαι μέσα του. Ο Πικάσο εμπνεύστηκε αρχικά το έργο από ένα ντοκιμαντέρ που έδειχνε τον φόνο μιας οικογένειας στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου. Το φάντασμα των «Συμφορών του πολέμου» του Γκόγια τριγυρνάει μέσα στην ακινησία των νεκρών σωμάτων. Ενα χέρι εξέχει προς τα πάνω, σε νεκρική ακαμψία, απλωμένο στο πουθενά.
Το υλικό
Εκτός από πίνακες, η έκθεση είναι γεμάτη πόστερ, επιστολές, αντίγραφα τηλεγραφημάτων από τον Φιντέλ Κάστρο και το σοβιετικό πολίτμπιρο. Η Λίντα Μόρις, η επιμελήτρια της έκθεσης, πέρασε χρόνια στα αρχεία συγκεντρώνοντας υλικό. Υπάρχουν φωτογραφίες του Πικάσο να παρακολουθεί ένα συνέδριο ειρήνης στην Πολωνία? ο Πικάσο με Σοβιετικούς αξιωματούχους? ο Πικάσο να κοιτάζει μια φωτογραφία του Στάλιν.
Ολα αυτά είναι συναρπαστικά και τεκμηριώνουν την πολιτική στράτευση του Πικάσο και τη γενναιοδωρία του. Χάριζε βαλίτσες με χρήματα. Διαμαρτυρήθηκε για την εκτέλεση στην ηλεκτρική καρέκλα των Ρόζενμπεργκ, που είχαν κατηγορηθεί ότι έδωσαν μυστικά της αμερικανικής ατομικής βόμβας στους Σοβιετικούς. Και έκανε το μοναδικό του ταξίδι στη Βρετανία για να πάρει μέρος στο συνέδριο ειρήνης του Σέφιλντ το 1950? μόλις έφτασε στον σταθμό Βικτώρια, άνδρες της υπηρεσίας αλλοδαπών τον συνέλαβαν και τον κράτησαν για 12 ώρες.
Εκείνο που μετράει όμως είναι η ίδια η τέχνη (αν και με τον Πικάσο όλα μετράνε). Δεν πετούσε τίποτα, και σήμερα ακόμα και το πιο μικρό και πρόχειρο σχέδιο ή σημείωμα έχει αποκτήσει μαγική σημασία όπως και όταν ήταν ζωντανός. Οταν κάποτε ο ιδιοκτήτης ενός μικρού μπιστρό τον παρακάλεσε να κάνει ένα σχεδιάκι πάνω σε χαρτοπετσέτα, ο Πικάσο του απάντησε ότι ήθελε να πληρώσει το γεύμα του και όχι να αγοράσει το εστιατόριο. Και παρότι ήταν ο διασημότερος κομμουνιστής καλλιτέχνης στον κόσμο, αρνήθηκε να υπακούσει στη γραμμή του κόμματος και να στραφεί στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Για τους Σοβιετικούς κριτικούς του, παρέμεινε πάντα ένας παρακμιακός φορμαλιστής.
Εμπνευση, σχόλια, έμμεσες αναφορές

Είναι αδύνατον, επίσης, να πεις ακριβώς πόσο πολιτικά είναι κάποια από τα έργα του Πικάσο. Η ιδέα ότι οι παραλλαγές του Πικάσο πάνω στο φημισμένο έργο του Βελάσκεθ «Las Meninas» μπορεί να περιέχουν έμμεσες αναφορές στον Φράνκο και στην προσπάθειά του να προετοιμάσει τον Χουάν Κάρλος για διάδοχό του, δεν είναι ιδιαίτερα πειστική. Ηταν οι παραλλαγές του Πικάσο στον πίνακα του Ντελακρουά «Γυναίκες του Αλγερίου» αναφορά στον πόλεμο ανεξαρτησίας της Αλγερίας; Περισσότερο φαίνεται να είναι μια έκφραση θαυμασμού για έναν κλειστό κόσμο νωχέλειας και επίδειξης γυναικείας σάρκας. Από την άλλη μεριά, ο πίνακας του 1960 «Η αρπαγή των Σαβίνων», εμπνευσμένος από τον Πουσέν και τον Νταβίντ, μπορεί κάλλιστα να είναι ένα σχόλιο στην αμερικανική επεμβατικότητα και επιθετικότητα στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ενα άλογο με τεράστιους όρχεις ποδοπατάει μια γυναίκα? ένα ανθρώπινο πόδι κλωτσάει μια γυναίκα που έχει πέσει από το ποδήλατό της. Ο Πικάσο δεν χρειαζόταν να εκσυγχρονίσει αυτές τις εικόνες προσθέτοντας καουτσουκένια κλομπ και σύννεφα δακρυγόνων. Οταν τον ρώτησαν για τις πολιτικές του απόψεις το 1968, ο καλλιτέχνης παρατήρησε ότι, αν ήθελε να απαντάει σε τέτοιες ερωτήσεις, θα άλλαζε επάγγελμα και θα γινόταν πολιτικός. «Αυτό, βέβαια, είναι αδύνατον», πρόσθεσε. Η τέχνη υπάρχει στον κοινωνικό κόσμο και είναι πολιτική είτε το θέλουμε είτε όχι. Ο Πικάσο έπιασε τον ταύρο από τα κέρατα. Η τέχνη του ξεχωρίζει για τη δική της δημιουργική ελευθερία, και ήταν μια τέχνη που ποτέ δεν τον άφησε να ζήσει εν ειρήνη.