Ενα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του σύγχρονου θεάτρου, το αριστούργημα τουΣάμουελ Μπέκετ «Τέλος του παιχνιδιού», παρουσιάζεται στο Θέατρο «Τζένη Καρέζη»(Ακαδημίας 3, τηλ. 210.3636.144 - 210.3625.520).Μετάφραση: Οδυσσέας Νικάκης. Σκηνοθεσία: Λεωνίδας Παπαδόπουλος. Σκηνικά - κοστούμια: Φαίδωνας Πατρικαλάκης. Φωτισμοί: Θανάσης Σταυρόπουλος. Ηχητικά: Θοδωρής Μιχαλός. Παίζουν: Κώστας Καζάκος στο ρόλο του Χαμ, Κωνσταντίνος Καζάκος στο ρόλο του Κλοβ, Γιώργος Μωρόγιαννης στο ρόλο του Ναγκ, Νίνα Γιαννίδη στο ρόλο της Νελ.
Θεωρήθηκε από τους πλέον σκοτεινούς κι όμως ήταν από τους πλέον διαυγείς. Είχε τη φήμη απόμακρου, κι όμως ήταν κοινωνικότατος. O Σάμουελ Μπέκετ υπήρξε για κάποιους ανατόμος της απόγνωσης, για άλλους ο ιχνηλάτης του κενού. Μπορεί να ήταν ένας αινιγματικός ερημίτης, όπως τον χαρακτηρίζουν κάποιοι, το έργο του πάντως «είχε τουλάχιστον τη δύναμη να πληγώσει» - όπως ο ίδιος έλεγε. Να πληγώσει, να ενοχλήσει την αδιαλλαξία και στενομυαλιά της καθολικής ιεραρχίας, που τον κυνήγησε.
Μέσα σε δυο δεκαετίες ο Κώστας Καζάκος ανέβασε και τα δύο έργα του Μπέκετ, το «Περιμένοντας τον Γκοντό» και τώρα το «Τέλος του Παιχνιδιού».
«Εχω διαβάσει προσεκτικά», λέει ο Κώστας Καζάκος «το πλήθος των μελετών και των σχολίων που έχουν γραφεί, από δικούς μας και ξένους μελετητές και θεατρολόγους και έχω μείνει κατάπληκτος από τις ταμπέλες που έχουν κολλήσει στο στήθος του τρομερού Ιρλανδού. Τι "πατριάρχης του παραλόγου", τι γεμάτος "μεταφυσικές αγωνίες", τι πνιγμένος στα "αναπάντητα ερωτηματικά" για την Υπαρξη, τι "απελπισμένος", τι "απαισιόδοξος" και άλλα πολλά. Πονεμένος και βασανισμένος ο ίδιος, μας συμπαραστέκεται με απαράμιλλη αγάπη και τρυφερότητα, προκειμένου να μας απαλλάξει από τα βάσανά μας και να μας υποδείξει το δρόμο για την απελευθέρωσή μας. Ο Μπέκετ αντιλαμβάνεται τον πλανήτη Γη ως αυτό που είναι πραγματικά. Ενας μεσήλικας πλανητάκος, που κουβαλάει στην καμπούρα του 5,5 δισεκατομμύρια χρόνια και που έχει άλλα τόσα περίπου που του οφείλονται. Υστερα τον περιμένει κι αυτόν ο Θάνατος, όπως κι εμάς που αναίτια βρισκόμαστε επάνω του. Διάλυση εις τα εξ ων συνετέθημεν κι ύστερα καινούργιες μορφές, καινούργια ζωή και καινούργια αστέρια».
Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο
Με την πολυπλοκότητα των πολλών φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών και ανθρωπίνων θεμάτων που θέτει σχετικά με τις σχέσεις εξουσιαστή - εξουσιαζόμενου, ισχυρού - ανίσχυρου στην οικογένεια και στην κοινωνία, ο Μπέκετ τολμά μια κοινωνική κριτική, επαναφέρει προς σκέψη τις έννοιες της αρχής και του τέλους των πάντων, των «μυστηρίων» της ζωής και του θανάτου, τις σχέσεις κοινωνίας - ατόμου, τα όρια αλήθειας - ψεύδους, συνείδησης - υποσυνείδητου, αγάπης - μίσους, λογικού - παραλόγου.
«Η ζωή και ο θάνατος είναι ένα και τ' αυτό» - επισημαίνει ο Κώστας Καζάκος. «Σαν εκείνο του Ηράκλειτου "οδός άνω και κάτω, μία". Ο μύθος που επεξεργάζεται ο Μπέκετ είναι πανάρχαιος και κοινός σ' όλους τους μεγάλους συγγραφείς. Το "Αφεντικό" και ο "Δούλος". Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Από τότε, πολύ παλιά, όταν η Ατομική Ιδιοκτησία και το Κεφάλαιο παγίδεψαν την ανθρώπινη κοινωνία και την κρατάνε ακίνητη στον πρωτογονισμό και τη βαρβαρότητα. Σαν την Πανούκλα και τη Χολέρα, έχουν επιβάλει στον Κόσμο την Αγνοια και το Φόβο και προσπαθούν να ανακόψουν την αναγκαστική πορεία της ανθρωπότητας προς τον Εξανθρωπισμό. Το μέγα πλήθος των ανθρώπων, τρελαμένο από την Αγνοια και το Φόβο, τρέφονται, σαν τους λωτοφάγους, με εκείνο το σάπιο φρούτο, το λεγόμενο "Ελπίς" και περιμένουν την ημέρα της Κρίσης για να μπούνε στους κήπους του Παραδείσου ή στα βουνά με το πιλάφι, για να ζήσουν επιτέλους σαν άνθρωποι. Και εδώ εμφανίζεται το λεγόμενο "Πίστις" σε εξωπραγματικές δυνάμεις, σε θεούς και σε δαίμονες».
«Οι Ποιητές της ζωής και οι Ποιητές του Λόγου μάς μαθαίνουν και μας το αποδεικνύουν μαθηματικά ότι: Αφεντικό και Δούλος = Εκμετάλευση - Καταστροφή της ζωής - Αθλιότητα, Αφεντικό χωρίς Δούλο = Ανυπαρξία του Αφεντικού - Λέξη χωρίς νόημα, Δούλος χωρίς Αφεντικό = Ανθρωπος. Η εξίσωση είναι αδιάψευστη όσο και η εξίσωση που λέει ότι η Ενέργεια και η Μάζα είναι ένα και τ' αυτό. Η μία παράγεται από την άλλη. Τέρμα τα φληναφήματα και οι διαχωρισμοί περί Πνεύματος και Υλης, περί Ψυχής και Σώματος. Τέρμα στο εμπόριο της Ελπίδας. Η ελπίδα είναι λάκκος με φίδια, είναι δόκανο που σου πιάνει το πόδι και δεν μπορείς να κουνηθείς. Και περιμένεις ν' ακούσει κάποιος τα ουρλιαχτά σου και να σε "σώσει". Είναι Θάνατος εν Ζωή. Ο ζωντανός άνθρωπος δεν ζει με ελπίδες. Ο ζωντανός άνθρωπος είναι αγωνιζόμενος άνθρωπος. Αγωνίζεται να ανακαλύψει τον Κόσμο που τον περιβάλλει, να τον γνωρίσει, να τον κατανοήσει στις πραγματικές του διαστάσεις και να φτιάξει τη ζωή του τέτοια που να αξίζει τον κόπο να τη ζει. Κι ακόμα παραπέρα, που ν' αξίζει τον κόπο να πεθάνει για χάρη της.
Η "Ελπίδα" και η "Πίστη", οι "Μεσσίες" και οι "Σωτήρες" είναι για τους πεθαμένους. Οι ζωντανοί δεν παλεύουν να φτιάξουν τις μετά θάνατον συνθήκες, παλεύουν να φτιάξουν τις εν ζωή συνθήκες. Ο αγώνας τους είναι να απομακρυνθούν όσο γίνεται περισσότερο από τη ζωώδη ζωή, από την κατά φύσιν ζωή, από την θανατηφόρα επιβίωση. Είναι ο αγώνας για εξανθρωπισμό. Κι αυτό χρειάζεται "Αρετήν και Τόλμην" όπως μας λέει ο Κάλβος. Η μόνη "πίστη" που δικαιολογείται είναι η πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου. Κι επειδή δεν μ' αρέσει η λέξη "πίστη", θα έλεγα ότι από τον αγωνιζόμενο άνθρωπο παράγεται η Ανθρωπιά και η Περηφάνια.
Οι Ποιητές μας, οι Δημιουργοί, από τον Ομηρο μέχρι τον Καβάφη και τους σημερινούς, παρομοίασαν το Θάνατο σαν μια Ιθάκη. Υπάρχει και δεν υπάρχει. Εμείς είμαστε ένας Οδυσσέας και πρέπει να ζήσουμε το ταξίδι προς την Ιθάκη με όλες μας τις δυνάμεις. Και να κάνουμε την περιπέτεια της ζωής όσο πιο μαγευτική και όμορφη μπορούμε. Και στο Τέλος του Παιχνιδιού, σαν ακουστεί ο αόρατος θίασος να περνά, με μουσικές εξαίσιες, με φωνές, σαν έτοιμοι από καιρό, σαν θαρραλέοι, σαν που ταιριάζει σε μας που αξιωθήκαμε μια τέτοια Πόλη, να πλησιάσουμε σταθερά προς το παράθυρο, αλλ' όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, ως τελευταία απόλαυση τους ήχους, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου και ν' αποχαιρετίσουμε την Αλεξάνδρεια που φεύγει».
Με την πολυπλοκότητα των πολλών φιλοσοφικών, κοινωνιολογικών και ανθρωπίνων θεμάτων που θέτει σχετικά με τις σχέσεις εξουσιαστή - εξουσιαζόμενου, ισχυρού - ανίσχυρου στην οικογένεια και στην κοινωνία, ο Μπέκετ τολμά μια κοινωνική κριτική, επαναφέρει προς σκέψη τις έννοιες της αρχής και του τέλους των πάντων, των «μυστηρίων» της ζωής και του θανάτου, τις σχέσεις κοινωνίας - ατόμου, τα όρια αλήθειας - ψεύδους, συνείδησης - υποσυνείδητου, αγάπης - μίσους, λογικού - παραλόγου.
«Η ζωή και ο θάνατος είναι ένα και τ' αυτό» - επισημαίνει ο Κώστας Καζάκος. «Σαν εκείνο του Ηράκλειτου "οδός άνω και κάτω, μία". Ο μύθος που επεξεργάζεται ο Μπέκετ είναι πανάρχαιος και κοινός σ' όλους τους μεγάλους συγγραφείς. Το "Αφεντικό" και ο "Δούλος". Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Από τότε, πολύ παλιά, όταν η Ατομική Ιδιοκτησία και το Κεφάλαιο παγίδεψαν την ανθρώπινη κοινωνία και την κρατάνε ακίνητη στον πρωτογονισμό και τη βαρβαρότητα. Σαν την Πανούκλα και τη Χολέρα, έχουν επιβάλει στον Κόσμο την Αγνοια και το Φόβο και προσπαθούν να ανακόψουν την αναγκαστική πορεία της ανθρωπότητας προς τον Εξανθρωπισμό. Το μέγα πλήθος των ανθρώπων, τρελαμένο από την Αγνοια και το Φόβο, τρέφονται, σαν τους λωτοφάγους, με εκείνο το σάπιο φρούτο, το λεγόμενο "Ελπίς" και περιμένουν την ημέρα της Κρίσης για να μπούνε στους κήπους του Παραδείσου ή στα βουνά με το πιλάφι, για να ζήσουν επιτέλους σαν άνθρωποι. Και εδώ εμφανίζεται το λεγόμενο "Πίστις" σε εξωπραγματικές δυνάμεις, σε θεούς και σε δαίμονες».
«Οι Ποιητές της ζωής και οι Ποιητές του Λόγου μάς μαθαίνουν και μας το αποδεικνύουν μαθηματικά ότι: Αφεντικό και Δούλος = Εκμετάλευση - Καταστροφή της ζωής - Αθλιότητα, Αφεντικό χωρίς Δούλο = Ανυπαρξία του Αφεντικού - Λέξη χωρίς νόημα, Δούλος χωρίς Αφεντικό = Ανθρωπος. Η εξίσωση είναι αδιάψευστη όσο και η εξίσωση που λέει ότι η Ενέργεια και η Μάζα είναι ένα και τ' αυτό. Η μία παράγεται από την άλλη. Τέρμα τα φληναφήματα και οι διαχωρισμοί περί Πνεύματος και Υλης, περί Ψυχής και Σώματος. Τέρμα στο εμπόριο της Ελπίδας. Η ελπίδα είναι λάκκος με φίδια, είναι δόκανο που σου πιάνει το πόδι και δεν μπορείς να κουνηθείς. Και περιμένεις ν' ακούσει κάποιος τα ουρλιαχτά σου και να σε "σώσει". Είναι Θάνατος εν Ζωή. Ο ζωντανός άνθρωπος δεν ζει με ελπίδες. Ο ζωντανός άνθρωπος είναι αγωνιζόμενος άνθρωπος. Αγωνίζεται να ανακαλύψει τον Κόσμο που τον περιβάλλει, να τον γνωρίσει, να τον κατανοήσει στις πραγματικές του διαστάσεις και να φτιάξει τη ζωή του τέτοια που να αξίζει τον κόπο να τη ζει. Κι ακόμα παραπέρα, που ν' αξίζει τον κόπο να πεθάνει για χάρη της.
Η "Ελπίδα" και η "Πίστη", οι "Μεσσίες" και οι "Σωτήρες" είναι για τους πεθαμένους. Οι ζωντανοί δεν παλεύουν να φτιάξουν τις μετά θάνατον συνθήκες, παλεύουν να φτιάξουν τις εν ζωή συνθήκες. Ο αγώνας τους είναι να απομακρυνθούν όσο γίνεται περισσότερο από τη ζωώδη ζωή, από την κατά φύσιν ζωή, από την θανατηφόρα επιβίωση. Είναι ο αγώνας για εξανθρωπισμό. Κι αυτό χρειάζεται "Αρετήν και Τόλμην" όπως μας λέει ο Κάλβος. Η μόνη "πίστη" που δικαιολογείται είναι η πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου. Κι επειδή δεν μ' αρέσει η λέξη "πίστη", θα έλεγα ότι από τον αγωνιζόμενο άνθρωπο παράγεται η Ανθρωπιά και η Περηφάνια.
Οι Ποιητές μας, οι Δημιουργοί, από τον Ομηρο μέχρι τον Καβάφη και τους σημερινούς, παρομοίασαν το Θάνατο σαν μια Ιθάκη. Υπάρχει και δεν υπάρχει. Εμείς είμαστε ένας Οδυσσέας και πρέπει να ζήσουμε το ταξίδι προς την Ιθάκη με όλες μας τις δυνάμεις. Και να κάνουμε την περιπέτεια της ζωής όσο πιο μαγευτική και όμορφη μπορούμε. Και στο Τέλος του Παιχνιδιού, σαν ακουστεί ο αόρατος θίασος να περνά, με μουσικές εξαίσιες, με φωνές, σαν έτοιμοι από καιρό, σαν θαρραλέοι, σαν που ταιριάζει σε μας που αξιωθήκαμε μια τέτοια Πόλη, να πλησιάσουμε σταθερά προς το παράθυρο, αλλ' όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, ως τελευταία απόλαυση τους ήχους, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου και ν' αποχαιρετίσουμε την Αλεξάνδρεια που φεύγει».
Το μεγάλο έγκλημα του καπιταλισμού
«Το μεγάλο έγκλημα του καπιταλισμού είναι το ότι στέρησε από το μέγα πλήθος των ανθρώπων αυτό το μαγευτικό ταξίδι της ζωής. Ο Χαμ λέει στον Κλοβ ότι "θα σου δίνω να τρως τόσο μόνο, όσο χρειάζεται για να μην πεθάνεις. Θα σε κρατάω διαρκώς πεινασμένο". Τα ίδια ακριβώς λόγια λένε και σήμερα οι βιομήχανοι στους εργάτες, όταν κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι "κοινωνικοί εταίροι" - τρομάρα τους! Και τους πετάνε στα μούτρα δυο τρύπιες δεκάρες. Οσο χρειάζεται για να μην πεθάνουν και να μπορούν να πάνε και αύριο στη δουλειά, για να μη χάσει ο καπιταλιστής το κέρδος από την εργασία τους. Σήμερα, κοπήκανε και οι τρύπιες δεκάρες, κοπήκανε και τα δίφραγκα, κοπήκανε και τα ταληράκια. Σήμερα, ο κόσμος της εργασίας ζει πεταμένος στους σκουπιδοντενεκέδες του Μπέκετ, γλείφοντας ένα σκυλομπισκότο που του πετάει το αφεντικό κάθε μέρα. Το ερώτημα είναι βασανιστικό και επίμονο. Πότε θα αποφασίσει ο Δούλος να εγκαταλείψει το Αφεντικό. Πότε θα λειτουργήσει η εξίσωση! Ο Δούλος το αποφάσισε. Ντύθηκε για να φύγει. Το Αφεντικό έρημο, χωρίς Δούλο πεθαίνει. Ο Δούλος στέκεται και παρακολουθεί ψυχρά το θάνατο του Αφεντικού. Ο Μπέκετ δε μας δείχνει το Δούλο να βγαίνει από τη σκηνή. Κι αυτό θεωρήθηκε ως απαισιοδοξία. Αλλά μόνο αυτό δεν είναι. Μέσα στο βρωμερό καταφύγιο του Χαμ, τα πάντα έχουν πεθάνει. Ο Κλοβ δεν έχει κανένα ρόλο πια να παίξει εδώ μέσα. Ο Μπέκετ δεν τον βγάζει από τη σκηνή, γιατί απλούστατα ο Κλοβ δεν έχει ακόμα εγκαταλείψει τον Χαμ, στην αληθινή ζωή. Και μένει στην ευθύνη του θεατή να βρει το κουράγιο, την Αρετή και την Τόλμη να κάνει το μεγάλο βήμα, στη ζωή του».
Και καταλήγει ο Κώστας Καζάκος: «Αυτό που γίνεται φανερό σε τέτοιες μέρες, είναι ότι δεν φτάνει να είναι κανείς διανοούμενος ή άνθρωπος των Γραμμάτων ή καλλιτέχνης ή γιατρός, μηχανικός, εργάτης ή αγρότης, φοιτητής ή χειρώνακτας για να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να παίξει το ρόλο του. Χρειάζεται κάτι περισσότερο. Χρειάζεται να είναι κομμουνιστής. Καθαρά και ξάστερα. Χωρίς αμφισβητήσεις και ταλαντεύσεις. Είναι η μόνη ιδιότητα που μπορεί να δώσει σήμερα περιεχόμενο σ' όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να αντιτάξει οργανωμένη αντίσταση και να βγάλει τον κόσμο από τον βούρκο που τον βυθίζουν κάθε μέρα και περισσότερο. Ο κομμουνισμός είναι ο μόνος ορκισμένος εχθρός του καπιταλισμού. Γι' αυτό και όλο το οπλοστάσιο αυτού του συστήματος έχει στραφεί εναντίον του».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου