Η ελευθερία στην Τέχνη. Μια απάντηση του Μίκη Θεοδωράκη

Πόσο ελεύθερος είναι σήμερα ο "ελεύθερος κόσμος" των κοινωνιών της οικονομίας της αγοράς;
Πόσο ελεύθερα δημιουργούν οι δημιουργοί;

Πόσοι εν δυνάμει δημιουργοί, ταλέντα και ευαισθησίες που θέλουν το κατάλληλο χώμα, τον κήπο και τη φροντίδα για να αναπτυχθούν από το σπόρο στο άνθος και τον καρπό, μένουν στο τίποτα και γίνονται ρυάκια που ποτέ δεν έφτασαν γιατί οι δρόμοι ήταν κλειστοί;

Είναι πράγματα που πάντα σκεφτόμουν κοιτάζοντας τους ανθρώπους στή στάση του λεωφορείου να περιμένουν αυτό που δεν έρχεται παρα σπάνια. Αυτούς που μένουν ακροατές και μερικές φορές ούτε καν αυτό ενω θα μπορούσαν, θα μπορούσαν αν... αλλά πως; Ποιος θα πλήρωνε στο σπίτι τους λογαριασμούς; Και στρίμωξαν τη ζωή τους στο στενό δωμάτιο αυτής της "ελευθερίας", και πάλεψαν, και βρήκαν φθηνα ή δωρεάν μαθήματα πιάνου ή θεάτρου, και χρόνο απ'αυτόν που δεν είχαν, και προσπάθησαν και ξενύχτησαν και τελικά κάτι τα εμπόδιζε όλα αυτά και στο τέλος σταμάτησαν να προσπαθούν και γύρισαν στην "κανονικότητα" του παραλογισμού της ζωής όπου αυτό που ονειρεύεσαι σπάνια βρίσκει τρόπο να γεννηθεί και να υπάρξει.

Αυτή είναι η απάντηση του Μίκη Θεοδωράκη στην "Απογευματινή", σε κάποιον που του ζήτησε να απολογηθεί για την έλλειψη ελευθερίας στη Σοβ.Ένωση. Δεν υποστηρίζω ότι εκεί όλα έγιναν καλά γιατί ξέρω ότι δεν είναι έτσι. Αυτή τη στιγμή όμως με ενδιαφέρει αυτό που γίνεται εδώ, αυτό που λείπει από τη δική μας ζωή, αυτό το δωματιάκι της Τέχνης που δεν υπάρχει παρά σε πολύ λίγα σπίτια, εκεί που δεν αγχώνονται για το πως θα πληρωθεί το νοίκι.

Η Τέχνη είναι μια γλώσσα, μια απόλυτα αναγκαία γλώσσα, που όμως μόνο λίγες λέξεις της γνωρίζουμε, και που οι πολλοί θα την μιλήσουν σε έναν άλλο κόσμο, εκεί όπου η δουλειά δεν θα είναι δουλεία. Όποτε έρθει αυτή η ώρα...

Να τι είχε πει ο Μίκης:
"Μάλλον είναι βέβαιο ότι δεκάδες μεγαλοφυΐες γεννήθηκαν και γεννιούνται στις καλύβες και στις παράγκες, όμως η ελευθερία τους όχι μόνο δεν τους βοηθάει να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να δοξάσουν τη χώρα τους, αλλά είναι αυτή ίσα ίσα που τους "εξασφαλίζει" ότι θα μείνουν για πάντα στις παράγκες και στις καλύβες.

Γιατί αυτή η ιδιόρρυθμη ελευθερία δεν είναι η ελευθερία για τους άλλους, αλλά για τους λίγους (...) Οσοι από τους δημιουργούς τυχαίνει να ανακαλύψουν τον εαυτό τους δολοφονούνται, στη συντριπτική πλειονότητά τους, κατά τη διαδικασία της επιλογής. Είναι φυσικά ελεύθεροι να συνεχίσουν. Αλλο αν κανείς δεν τους τυπώνει τα έργα, κανείς δεν τους τα ανεβάζει, κανείς δεν τους τα εκτελεί, κανείς δεν τους τα εκθέτει, κανείς δεν τα αγοράζει.

Βέβαια, όλα είναι ελεύθερα. Και τα τυπογραφεία, και τα θέατρα, και η ορχήστρα, και οι αίθουσες εκθέσεων. Ομως, ο άτυχος δημιουργός δεν είναι ακόμα... φίρμα. Και είναι φτωχός. Κανείς δεν τον εμπιστεύεται. Πρέπει πρώτα να φτάσει και μετά. Ομως, στο μεταξύ πρέπει να φάει, πρέπει να ζήσει, και έτσι πέφτει ηττημένος αλλά ελεύθερος στο πεδίο της τιμής.

Ισως να έκρυβε πίσω από τα ανώριμα δοκίμια έναν γίγαντα της Τέχνης, όμως ποιος θα ενδιαφερθεί γι' αυτόν; Ο ελεύθερος κόσμος δεν επεμβαίνει στην ελευθερία του ατόμου, δηλαδή στην ελευθερία της απώλειας του δημιουργικού ατόμου.

Οσοι δημιουργοί επικρατούν τελικά, στη συντριπτική πλειοψηφία υποτάσσονται στους νόμους των κολοσσιαίων μονοπωλίων, που εκμεταλλεύονται σήμερα την Τέχνη και τα μέσα διάδοσης του καλλιτεχνικού έργου. Είτε άμεσα είτε έμμεσα, η μεγάλη μάζα των φτασμένων καλλιτεχνών επηρεάζεται, εξαρτάται, υποτάσσεται στις ανάγκες ενός κοινού εξαρτημένου και υποκείμενου άμεσα στα μέσα μαζικής διάδοσης των έργων Τέχνης. Ποια είναι; 1) Ο κατευθυνόμενος (από προσωπικά οικονομικά συμφέροντα) Τύπος, 2) το ραδιόφωνο - τηλεόραση, 3) ο δίσκος, 4) τα φιλμς, 5) οι εκδόσεις, 6) οι γκαλερί, 7) οι εκδόσεις μουσικών έργων κ.λπ. Σε άμεση σχέση με τα παραπάνω είναι: 1) Τα κάθε είδους βραβεία, 2) τα φεστιβάλ, 3) οι κριτικοί, 4) οι πολιτικοί, 5) οι κρατικοί μηχανισμοί.

Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να διερευνήσει κανείς τι περιθώρια "ελευθέρας δημιουργίας" επιτρέπουν οι κολοσσιαίοι αυτοί μηχανισμοί και οι πολύπλοκες σχέσεις στους "ελεύθερους δημιουργούς του ελεύθερου κόσμου" (...) Και ακόμη: Πού οδηγεί αυτό το γιγαντιαίο κυνήγι του κέρδους, που είναι το μοναδικό κίνητρο μέσα σε όλη τη διαδικασία του καλλιτεχνικού λειτουργήματος στον ελεύθερο κόσμο; Κέρδος βέβαια μόνο για μια ορισμένη τάξη, που ασκεί την πιο ραφιναρισμένη ίσως, αλλά το ίδιο στυγνή "δικτατορία" της (...)

Αντίο Μίκη όλων μας!

Αντίο Μίκη όλων μας!
Αντίο βράχε 

της Μουσικής που όλοι ακουμπήσαμε και νοιώσαμε.
Αντίο Άνεμε που σάρωσες
όλες τις πόλεις που πέρασες ανάμεσα τους

Αντίο παθιασμένε αητέ
που δεν μπόρεσες ποτέ να πετάξεις χαμηλότερα.
Ασταμάτητε ονειροπόλε, ατέλειωτη δίψα Αντίο!
Μακρινό χαμένο βλέμμα που πέταξες πέρα
και χάθηκες σ' αυτά που ονειρεύτηκες

Αντίο συντροφε και συντροφιά του '70, δύσκολα χρόνια μες τα σκοτεινά δωμάτια
με τα τραγούδια χαμηλά μη μας ακούσουν οι φρουροί.
Αντίο σπορά του ήλιου, σπόρε του αύριο,
Αγέρωχε με το κεφάλι ψηλά τις μέρες του αγώνα,

Κήπε, δρόμε, Θάλασσα του ατέρμονου στοχασμού!
Μίκη των φτωχών, Μίκη των δρόμων!

Αντίο Άνθρωπε μεγάλε και Άνθρωπε μικρέ
με τα χίλια λάθη και πάθη
και τα ενα εκατομμύριο θαύματα που χάρισες σε όλους.
Τεράστια αγκαλιά που όλους μας χώρεσες

Αντίο Αξέχαστε Αληθινέ Ατέλειωτε Μίκη!
Αθάνατος! Αθάνατος! Αθάνατος!

Ο γιορτασμός του Πολυτεχνείου μέσα στην πανδημία- Αναγκαίος ή όχι;

 Έπρεπε σήμερα να γιορταστεί αγωνιστικά η 17 Νοέμβρη ή όχι; 

Πρέπει ή όχι να γίνονται αγώνες σε καιρό πανδημίας; Είναι κυρίαρχο ζήτημα η προστασία της Υγείας τέτοιο που να απαγορεύει κάθε άλλη προτεραιότητα ή όχι;

Είναι ερωτήματα που συνήθως προβάλλονται  με τέτοιο τρόπο ώστε να βγαίνει από την αρχή το συμπέρασμα ότι ο αγωνιστικός γιορτασμός του Πολυτεχνείου και η προστασία της Δημόσιας Υγείας δεν μπορούν να συμβαίνουν ταυτόχρονα. 

Οτι δηλαδή η Δημόσια Υγεία κινδυνεύει από έναν συμβολικό αγωνιστικό γιορτασμό που όπως λένε οι εκπρόσωποι του λαού θα γίνει με ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ, τέτοια που να μην έχουν ρίσκο μετάδοσης του ιού, όπως για παράδειγμα συμβαίνει καθημερινά, και μάλιστα πολλές φορές την ημέρα, με το ρίσκο ή μάλλον τη βεβαιότητα μετάδοσης στα ΜΜΜ(μετρό, λεωφορεία κλπ), στα εργοστάσια, στα γραφεία, στα σχολεία και όπου αλλού υπάρχει και κινείται η ζωή.

Είναι όμως έτσι; Στέκονται οι Αγώνες του λαού απέναντι στην Υγεία του λαού; Και αν ναι τότε τι νόημα έχει "ο αγώνας για την προστασία της Υγείας" ως ανώτερη ποιοτικά διαλεκτική σύνθεση; 

Η θέτοντας το ερώτημα αλλιώς, το λοκντάουν που συμβαίνει για την προστασία της Ζωής μπορεί να απαγορεύει και τον ίδιο τον αγώνα για τη Ζωή; Εκτός κι αν δεχτούμε, πράγμα κουτό και άτοπο, ότι η Ζωή ως γενικότητα, υπερασπίζεται από μόνη της τον εαυτό της και δεν χρειάζεται κάποιοι να αγωνίζονται για να την υπερασπιστούν. Η ακόμη πιο κουτά και άτοπα αν δεχτούμε ότι αυτός που υπερασπίζεται τα δικαιώματα του λαού και της Ζωής του δεν είναι ο ίδιος ο λαός αλλά η κυβέρνηση!

Αυτό που θέλουμε να πούμε είναι ότι σήμερα τα πράγματα δεν είναι τόσο απλοικά όσο  λένε αυτοί που βολεύονται πίσω από τις απαγορεύσεις. Σήμερα δεν πρέπει "η να υπερασπιστούμε την δημόσια Υγεία ή να κάνουμε αγώνες". 

Σήμερα είναι αναγκαίο να συμβούν και τα δύο. Και μάλιστα όχι να συμβούν χωριστά το ένα από το άλλο αλλά να συμβούν το ένα -δηλ. οι αγώνες- ως προϋπόθεση του άλλου-δηλ. της υπεράσπισης της Υγείας του λαού.

Σήμερα πρέπει να απαντηθεί το εξής απλό και κρίσιμο ερώτημα: ΠΟΙΟΣ ενδιαφέρεται πραγματικά και αντικειμενικά για την Υγεία του λαού; Ο λαός (και οι δικές του οργανώσεις και θεσμοί), ως ενδιαφερόμενος για τον ίδιο του τον εαυτό, ή η κυβέρνηση που εκ των πραγμάτων δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι είναι κυβέρνηση του λαού;

Αν απαντούσαμε ότι ενδιαφέρεται η κυβέρνηση και όχι ο λαός εκτός των άλλων  θα πέφταμε επάνω σε ένα πλήθος αντιφάσεων. Γιατί είναι αυτονόητο ότι αν η κυβέρνηση ενδιαφερόταν πραγματικά για την Υγεία του λαού, τότε θα είχε επιτάξει αμέσως τα χιλιάδες τουριστικά λεωφορεία για να λυθεί το τρομερό πρόβλημα των ΜΜΜ, θα είχε επιτάξει τον ιδιωτικό τομέα Υγείας αντί να του μοιράζει δώρα, θα είχε προσλάβει περισσότερους γιατρούς, θα είχε εκπαιδεύσει για την αντιμετώπιση του ιού τους ήδη υπάρχοντες, θα είχε δημιουργήσει νεες ΜΕΘ αντί να μετατρέπει τις ήδη υπάρχουσες σε ΜΕΘ κορωνοιού, δεν θα είχε σταματήσει το 80% των χειρουργείων για άλλες ασθένειες στέλνοντας όσους πρέπει άμεσα να χειρουργηθούν στις ιδιωτικές κλινικές, θα είχε ανοίξει τα νοσοκομεία που έκλεισαν τα μνημόνια, θα είχε δημιουργήσει περισσότερες τάξεις στα σχολεία, θα είχε προσλάβει καθηγητές και δασκάλους και μια σειρά ακόμη από πολλά θα που όμως όπως ξέρουμε δεν έχουν συμβεί.

Άρα είναι ολοφάνερο ότι η κυβέρνηση, που σήμερα την ώρα που απαγγέλει δακρύβρεχτα ποιήματα για την προστασία της Υγείας ασχολείται κυρίως με το μοίρασμα δις στις μεγάλες επιχειρήσεις, δεν έχει δείξει και πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την Υγεία του λαού πέρα από την απλή μέθοδο των απαγορεύσεων και των λοκντάουν, που βεβαια δεν θα υπήρχε λόγος να συμβούν αν είχαν γίνει όλα τα υπόλοιπα που είπαμε παραπάνω και τα οποία απαιτούσε ο λαός με τους αγώνες του.

Αυτός λοιπόν που έχει την ευθύνη για την ίδια του την Υγεία δεν μπορεί παρα να είναι ο ίδιος ο λαός μέσα από τις δικές του οργανώσεις.

Όλο αυτό τον καιρό έχουμε ακούσει να λέγεται ότι φυσικά δεν γίνεται να σταματήσει η οικονομία για χαρη της προστασίας της Υγείας γιατί κάτι τέτοιο θα προκαλούσε οικονομική κατάρρευση και βέβαια χειροτέρευση της Ζωής του λαού. Πως γίνεται όμως αφού συνεχίζεται η επιχειρηματική δραστηριότητα, δηλ. η προσπάθεια παραγωγής κερδών από της επιχειρήσεις με ότι σημαινει αυτό για τους εργαζόμενους, να λένε συγχρόνως ότι ο λαός πρέπει να κατεβάσει τα χέρια και να σταματήσει να παλεύει για τα δικαιώματά του που ολοφάνερα αμφισβητούνται σήμερα για να επιβιώσει η οικονομία; Δεν είναι υποκριτικό αυτό; 

Ας αφήσουν λοιπόν τα περί αναπόφευκτων προτεραιοτήτων γιατί φαίνεται ότι πίσω από όλη αυτή τη σειρά δήθεν λογικών επιχειρημάτων κρύβεται και πάλι η ανάγκη προστασίας των συμφερόντων της πραγματικής εξουσίας.

Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι απλό και ολοφάνερο: 

Είναι το ίδιο αναγκαία και τα δύο. Και η  προστασία της Υγείας αλλά και η προστασία των δικαιωμάτων του λαού που βέβαια μόνο με αγώνες διασφαλίζεται.

Αυτοί που λένε ότι εντάξει βρε αδερφέ, ας μη γίνει μια χρονιά  γιορτασμός, ας μην αποδοθεί η τιμή στους νεκρούς του Πολυτεχνείου όπως άλλοτε, αφού είμαστε σε ειδικές συνθήκες, έχουν μια εντελώς διαφορετική άποψη από το λαό για το νόημα και την ουσία του Πολυτεχνείου. Πιστεύουν ότι είναι μια απλή γιορτή, όπως όλες οι γιορτές, όπως ας πούμε τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. Η ακόμη ένα μνημόσυνο που μπορεί να αναβληθεί.

Αντίθετα εμείς, ο λαός πιστεύουμε ότι η 17η Νοέμβρη δεν είναι μόνο μια ιστορική μέρα με κάποιο αντικειμενικό περιεχόμενο, ένα σύνολο συγκλονιστικών γεγονότων στα οποία αποδίδουμε τιμή. Είναι εκτός από αυτό, και ίσως περισσότερο από αυτό ένα σύμβολο, και μάλιστα το πιο βαρύ και πλούσιο σύμβολο αγώνα της δικής μας σύγχρονης ιστορίας. Είναι το σύμβολο του αγώνα για τα δημοκρατικά δικαιώματα, για το Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία, για τα δικαιώματα στη δουλειά, για την πάλη για μια καλύτερη ζωή, για το διώξιμο των Αμερικανών του ΝΑΤΟ και των βάσεων, του αγώνα για έναν άλλο καλύτερο κόσμο. Είναι ακόμη ένα σπουδαίο σύμβολο ανυπακοής στα αποφασίζουμε  και διατάσσουμε της κάθε εξουσίας, όπως και ένα σύμβολο της ανθρώπινης ιδιότητας της μέσω θυσιών παράκαμψης κάθε δυσκολίας και εμποδίου όταν αυτό απαιτείται με τίμημα ακόμη και την ίδια τη ζωή των πρωταγωνιστών.

Είναι καθαρό ότι κάποιοι εδώ και χρόνια παλεύουν να απαλλαγούν από αυτούς τους συμβολισμούς που δημιουργούν ενοχλητική σκέψη και συνειδησιακό περιεχόμενο και να κρατήσουν μόνο ένα λειψό και  φτωχό συναισθηματικό περιεχόμενο, τη γιορτή, τα τραγούδια, την αυτονόητη αυτοματικά παραγόμενη συγκίνηση και το χαρακτήρα του μνημόσυνου. 

Ο λαός όμως δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να δεχτεί κάτι τέτοιο ειδικά σήμερα.

Αντίθετα έχουμε κάθε λόγο να κάνουμε ότι μπορούμε για να υπερασπίσουμε και τη Ζωή μας και την Υγεία μας και τους αγώνες μας και τα σύμβολά μας.

Ας μην εχει κανένας αμφιβολία λοιπόν ότι αυτό ακριβώς θα κάνουμε και σήμερα και αύριο και πάντα.

(όπως είναι αυτή τη στιγμή γνωστό η απαγόρευση έσπασε)

Ιδού τα σπασμένα ιδού και το πήδημα

Αφού η κυβέρνηση της χώρας, όπως έκαναν και οι υπόλοιπες αστικές διακυβερνησεις αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο, έδειξε το "ανθρώπινο" πρόσωπό της μοιράζοντας κάποια επιδόματα στο λαό, αλλά αφήνοντας -όπως έκανε και στους καλλιτέχνες- το μεγαλύτερο κομμάτι απ' έξω, τώρα αρχίζει το μοίρασμα των χοντρών πακέτων των πολλών δις στις επιχειρήσεις.

Κάποιοι θα πουν, μα και οι επιχειρήσεις πρεπει να ζήσουν...
Μαλιστα, θα το πουν βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργώντας έτσι από την αρχή υποψίες για τις πονηρές προθέσεις τους. Στο τέλος και αυτής της διαδρομής άγριου ανταγωνισμού, οι μικρές επιχειρήσεις θα μετρηθούν και θα βρεθούν βέβαια λιγότερες καταγραμμένες ίσως σε κάποια μητρώα πεσόντων.

Μιλάμε λοιπόν για τα πακέτα που θα μοιραστούν στους μεγάλους ομίλους και όχι για τα ολίγα που θα δοθούν για το θεαθήναι και τη δημιουργία εντυπώσεων.

Ηδη έχει φανεί από τις διαπραγματεύσεις που γίνονται μεταξύ κρατών της ΕΕ ότι, είτε με δάνεια που θα φορτωθούν στο Δημόσιο χρεος είτε με "επιχορηγήσεις" που στη συνέχεια θα απαιτήσουν μεταρρυθμίσεις για να βγει το ταμείο, το λογαριασμό της "σωτηρίας της οικονομίας"- δηλ. της σωτηρίας των κερδών των μεγάλων ομίλων- θα τον πληρώσει κατα το κοινώς λεγόμενο ο κοσμάκης.Ο λαός μας, εμείς δηλαδή οι από κάτω, θα κληθεί να βάλει για άλλη μια φορά το χέρι βαθιά στην άδεια τσέπη του.

Μα πως το ξέρετε; θα πουν κάποιοι.

Απλά κι ακόμα κι αν δεν έχει κάποιος συγκεκριμένη ανάλυση της πραγματικότητας, που βέβαια πάντα χρειάζεται, μπορεί απλά να το διαβάσει.
Που είπατε;
Μα στην ανακοίνωση του γραφείου προυπολογισμού της Βουλής που λέει:

«Το αυξημένο χρέος θα πρέπει να πληρωθεί από δημόσιους πόρους επιβαρύνοντας, σε τελική ανάλυση, τους πολίτες της χώρας. Η κατανομή αυτού του βάρους, είτε μεταξύ κοινωνικών ομάδων είτε μεταξύ γενεών, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ανοιχτού και ειλικρινούς δημόσιου διαλόγου ώστε να χαραχθεί μια κοινώς αποδεκτή δημοσιονομική στρατηγική για τα επόμενα χρόνια»

Ιδού λοιπόν τα σπασμένα ιδού και το πήδημα.

Το γελοίο της υπόθεσης είναι ότι μας ζητούν "μέσω ειλικρινούς δημόσιου διαλόγου" να βάλουμε την υπογραφή μας στην λεηλασία μας για άλλη μια φορά!
Δηλαδή, με απλά λόγια, ολοι αυτοί οι επιχειρηματικοί κολοσσοί, που τόσα χρόνια θησαύρισαν αρπάζοντας τον κόπο των ανθρώπων της δουλειάς και πάρκαραν τα κέρδη τους σε ακίνητους λογαριασμούς, και που δεν έχουν καμιά διάθεση να επανεπενδύσουν αν δεν τους δοθούν "κίνητρα", τώρα ζητάνε από το λαό να πληρώσει και πάλι αυτός τη ζημιά. Αυτοί θα περιμένουν εκβιαστικά στη γωνία χωρίς φυσικά να χρησιμοποιήσουν αυτά τα τεράστια κέρδη τους, αν δεν τους δοθούν εγγυήσεις ότι θα παραχθούν νέα τεράστια κέρδη.

Λέγεται απλά καπιταλισμός ή οικονομία της αγοράς.
Είναι αυτή η οικονομία που έστειλε τα Δημόσια συστήματα Υγείας σε όλες τις χώρες στον Καιάδα, τόσο βαθιά που δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την υγειονομική κρίση του κορωνοιού. Αυτή η οικονομία που υποτίμησε την Ιατρική έρευνα στον τομέα της μοριακής Ιατρικής και αλλού ή την κλείδωσε σε συρτάρια.
Ειναι η οικονομία που αντί να βάλει τις επιστημονικές ομάδες των κρατών να συνεργαστούν για το εμβόλιο, τις έχει κάνει ανταγωνιστικές στον περίφημο "αγώνα δρόμου" για το ποια εταιρεία θα κερδίσει το πανάκριβο μετάλλιο με ό,τι σημαίνει αυτό για την Δημόσια Υγεία.

Είναι αυτή η οικονομία που κάθε κρίση της μπορεί γρήγορα να δημιουργήσει μια πολύ μεγαλύτερη πριν καλά καλά ξεπεράσει την προηγούμενη!

Είναι μια οικονομία πλήρης ψυχρής και ωμής υπολογιστικής λογικής και σκοτώνει συνειδητά όπως και όσο κανένας ιός.

Οι αγώνες είναι λοιπόν μπροστά μας και μας περιμένουν.
Το ίδιο κι ο καινούργιος κόσμος που έχει όλο και μεγαλύτερη ανάγκη να γεννηθεί.