Να ανοίξει ο φάκελος του δημοσίου χρέους!

ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΒΗΜΑ Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου* «Οι διευθύνουσες ελίτ- κεντρικοί τραπεζίτες, υπουργοί Οικονομικών, πολιτικοί που εμφανίζονται ως ταγοί της δημοσιονομικής αρετής- συμπεριφέρονται σαν ιερείς αρχαίας θρησκείας, αξιώνοντας ανθρωποθυσίες για να κατευνάσουμε την οργή αόρατων θεών (των αγορών ομολόγων)... Όποιος αμφιβάλλει για τα βάσανα που προκαλεί η περικοπή δημοσίων δαπανών σε μια ασθενή οικονομία, ας στρέψει την προσοχή του στα καταστροφικά αποτελέσματα των προγραμμάτων λιτότητας σε Ελλάδα και Ιρλανδία. Θα πει κανείς ότι οι χώρες αυτές δεν είχαν την πολυτέλεια της επιλογής. Είναι αξιοσημείωτο, όμως, ότι όλα αυτά τα βάσανα που επωμίστηκαν οι λαοί τους δεν φαίνεται να βελτίωσαν στο ελάχιστο την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις κυβερνήσεις τους». Όταν οι New York Times δημοσίευαν τις παραπάνω εκτιμήσεις του Πολ Κρούγκμαν, στα μέσα Αυγούστου, αρκετοί θεώρησαν ότι ο διάσημος οικονολόγος εζήλωσε δόξαν Κασσάνδρας. Εκείνη την εποχή τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τα αγγλόφωνα και γερμανόφωνα, δεν φείδονταν επαίνων για τον Ιρλανδό πρωθυπουργό Μπράιαν Κάουεν: Τα σκληρά μέτρα αποδίδουν καρπούς, η οικονομία της Ιρλανδίας ανακάμπτει και ο Κέλτικος Τίγρης, που τόσους και τόσο είχε εντυπωσιάσει τα προηγούμενα χρόνια, θα είναι γρήγορα έτοιμος για καινούργια άλματα, έλεγαν τότε. Να όμως που ο πληγωμένος Τίγρης, αφού βρέθηκε εκ νέου στα όρια της κατάρρευσης παρά τα απεχθή μέτρα της κυβέρνησής του, οδηγήθηκε με το μαστίγιο της κ. Μέρκελ στο κλουβί του «μηχανισμού διάσωσης» Ε.Ε.- ΔΝΤ, όπου εδώ και μήνες βρίσκεται και η Ελλάδα. Κοινή πλέον είναι η εκτίμηση ότι οι χειρότεροι κίνδυνοι βρίσκονται όχι πίσω μας, αλλά μπροστά μας. Το ενδεχόμενο ενός ανεξέλεγκτου φαινόμενου ντόμινο με τελική κατάληξη την κατάρρευση του ίδιου του ευρώ θεωρείται πιθανό από αναλυτές όπως ο Γκίντεον Ράχμαν των Finacial Times: «Προτού καλά- καλά τακτοποιηθεί το πακέτο διάσωσης της Ιρλανδίας, οι αγορές ομολόγων στρέφουν το δυσοίωνο ενδιαφέρον τους προς την Πορτογαλία», σημείωνε ο αρθρογάφος. Προσέθεσε δε ότι «μετά την Πορτογαλία, είναι πιθανό να έρθει η σειρά της Ισπανίας». Πραγματικά, η Ισπανία, που μαστίζεται κι αυτή από δημοσιονομική κρίση αφότου έσκασε η φούσκα της αγοράς ακινήτων, όπως και στην Ιρλανδία, είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής της Πορτογαλίας, επομένως ο πρώτος που θα «μολυνθεί» από ενδεχόμενη χρεωκοπία της. Με την ανεργία στο 20% και το κόστος δανεισμού διαρκώς αυξανόμενο, η κατάσταση της οικονομίας της εμφανίζεται εξαιρετικά ευάλωτη. Κι αν οι κρίσεις μικρών χωρών, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογλία είναι σχετικά εύκολο να απορροφηθούν από την ευρωζώνη, δεν συμβαίνει το ίδιο με την Ισπανία. Μια μεγάλη χώρα 46 εκατομμυρίων, με μια οικονομία της τάξης των 1,4 τρις δολαρίων θα μπορούσε να προκαλέσει τεκτονικούς σεισμούς στις τράπεζες της Γερμανίας και της Γαλλίας. Ας σημειωθεί ότι οι τελευταίες κατέχουν το 48% του ισπανικού και του πορτογαλικού χρέους και το 41% του ελληνικού. Σε κάθε περίπτωση, γίνεται πλέον φανερό ότι η υπερχρέωση των κρατών δεν αφορά μόνο τους «τεμπέληδες» Έλληνες ή τους «μεθυσμένους από τη φούσκα των ακινήτων» Ιρλανδούς, όπως ήθελαν τα ρατσιστικά στερεότυπα της περασμένης άνοιξης. Αντίθετα, εξελίσσεται σε πραγματικά οικουμενικό πρόβλημα τεραστίων διαστάσεων, ανάλογο με εκείνο που ήρθε στο προσκήνιο για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’80. Μόνο που τότε, το πρόβλημα αφορούσε τις υπερχρεωμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου, ιδίως της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, αλλά και της Ανατολικής Ευρώπης (π.χ. Πολωνία), που πλήρωσαν πάρα πολύ ακριβά την άνοδο των επιτοκίων δανεισμού που επέβαλαν οι ΗΠΑ επί Ρόναλντ Ρίγκαν, για να υποστούν βαρύ τον πέλεκυ του ΔΝΤ στη συνέχεια. Σήμερα η κατάσταση εμφανίζεται αντεστεραμμένη: Η υπερχρέωση αφορά όχι στον Τρίτο Κόσμο, αλλά στις μητροπόλεις του βιομηχανικού Βορρά. Ενδεικτικά, το εξωτερικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) της Λατινικής Αμερικής κυμαίνεται στο 40% του ΑΕΠ, έναντι 100% για τις ΗΠΑ, 155% για τη Γερμανία, 188% για τη Γαλλία, 416% για τη Βρετανία και 470% για την Ολλανδία! (Ειρήσθω εν παρόδω ότι η Ελλάδα, με εξωτερικό χρέος γύρω στο 167% πρέπει να θεωρείται όχι σπάταλη, αλλά σχετικά... εγκρατής!). Το εύλογο ερώτημα, που αποσιωπάται συνήθως, είναι πως είναι δυνατόν οι πιο πλούσιες κοινωνίες του κόσμου να έχουν τόσο φτωχά κράτη; Αν οι Έλληνες είναι τεμπέληδες και οι Ιρλανδοί αχαλίνωτοι, πως εξηγείται η υπερχρέωση των πρωταθλητών της προτεσταντικής ηθικής, Γερμανίας και Ολλανδίας και των κοιτίδων του μονεταρισμού, Αμερικής και Βρετανίας; Η απάντηση προκύπτει αβίαστα: Ακριβώς η νεοφιλελεύθερη στροφή από τη δεκαετία του ’80 είναι που δημιούργησε τις βάσεις για το εκτρωματικό δίπολο «πλούσιοι ιδιώτες- φτωχά κράτη». Πρώτα απ’ όλα, με την κατάρρευση των φορολογικών εσόδων των κρατών, καθώς οι φορολογικοί συντελεστές για τα επιχειρηματικά κέρδη συρρικνώθηκαν, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, στο μισό ή και στο ένα τρίτο (στην Ελλάδα, από 40% σε 20%). Μόνο την οκταετία 2000- 2008, στις χώρες του ΟΟΣΑ η φορολογία επιχειρήσεων έπεσε κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες. Κι αυτό, σε εποχές παχιών αγελάδων και εκτόξευσης των επιχειρηματικών κερδών! Ο δεύτερος, καθοριστικός παράγοντας της υπερχρέωσης ήρθε με τα αστρονομικά κονδύλια που διέθεσαν τα κράτη για τη διάσωση των τραπεζών (χωρίς κατά κανόνα να τις εθνικοποιήσουν και χωρίς να θίξουν ιδιαίτερα τα κεφάλαια των μεγαλομετόχων). Κονδύλια, που ανέρχονταν σε 700 δις δολάρια για τις ΗΠΑ, 500 δις για τη Βρετανία και 1.700 δις για την Ε.Ε. στο σύνολό της. Κι ύστερα από όλο αυτό το όργιο «ιδιωτικοποίησης των κερδών- κοινωνικοποίησης των ζημιών», καλείται ο μεγάλος όγκος των μη προνομιούχων να πληρώσει το λογαριασμό... Δημόσιος λογιστικός έλεγχος Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ευρωζώνη πιστοποιούν ότι το χρέος των αναπτυγμένων κρατών έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο και εξελίσσεται σε θανάσιμο βρόχο κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό χωρίς να είναι μοναδικό: Για τόκους και χρεωλύσια το ελληνικό δημόσιο θα πληρώσει τον επόμενο χρόνο 65 δις ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι πάνω από το μισό (54.4%) του τακτικού προϋπολογισμού θα πάει στους πιστωτές μας, κυρίως στις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες. Συγκριτικά, το σύνολο των δαπανών για μισθούς, συντάξεις, Παιδεία, Υγεία και κοινωνική ασφάλιση θα είναι μόλις το 32% του τακτικού προϋπολογισμού! Το χειρότερο είναι ότι οι εφαρμοζόμενες πολιτικές δεν διαγράφουν καμία προοπτική βελτίωσης, το αντίθετο. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, στο σύνολο των βιομηχανικών κρατών το χρέος θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ εντός του 2010. Οι προβλέψεις της Τράπεζας Διεθνών Διευθετήσεων (BIS)- κάτι σαν υπερτράπεζα των Κεντρικών Τραπεζών- για το 2010 είναι οι εξής: Ιαπωνία 204% του ΑΕΠ, Ιταλία 130%, ΗΠΑ και Γαλλία 100%. Όσο για το 2020, η κατάσταση προβλέπεται εφιαλτική, σε πείσμα των οδυνηρών μέτρων λιτότητας: Ιαπωνία 300%, Βρετανία 200%, Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία και ΗΠΑ 150%. Υπό το βάρος αυτών των δεδομένων κερδίζει έδαφος η ιδέα για μια σύγχρονη «Σεισάχθεια», με διαγραφή μεγάλου μέρους των συσσωρευμένων χρεών- κάτι που ήδη έγινε με επιτυχία τα τελευταία χρόνια στις περιπτώσεις της Αργεντινής και του Ισημερινού. Για τον σκοπό αυτό εργάζονται διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις μεγάλου βεληνεκούς, όπως η CADTM, η οποία ξεκίνησε ως πρωτοβουλία για τη διαγραφή του χρέους του Τρίτου Κόσμου, όπως δηλώνει και ο τίτλος της, στην πορεία όμως διηύρυνε το πεδίο δράσης της, περιλαμβάνοντας και τις χρεωμένες χώρες του βιομηχανικού Βορρά. Μια βασική ιδέα που προωθεί η CADTM- η οποία προσφέρει και την απαιτούμενη τεχνογνωσία για την υλοποίησή της- είναι ο δημόσιος, λογιστικός έλεγχος (audit) του δημόσιου χρέους. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα- οφειλέτης ανοίγει το φάκελλο του δημοσίου χρέους, ώστε να μάθουν τόσο οι πολίτες της όσο και η διεθνής κοινή γνώμη ποιοι δάνεισαν τι και για ποιο σκοπό, που πήγαν στην πραγματικότητα τα κονδύλια αυτά, τι συμβάσεις υπεγράφησαν, ποιοι ωφελήθηκαν από αυτές, αν υπήρξαν σκανδαλώδεις διαδικασίες κλπ. Στο έδαφος αυτής της έρευνας, θα γίνει δυνατό να τεκμηριωθεί ποιο τμήμα του χρέους πήγε όντως σε αναγκαίες αναπτυξιακές προσπάθειες και συνεπώς πρέπει να εξυπηρετηθεί και ποιο ήταν, κατά τη διεθνή νομική ορολογία, «απεχθές χρέος» (odious debt), το οποίο έχει βάσιμους λόγους να μην αναγνωρίσει και να μην αποπληρώσει ο λαός της χώρας. Μήπως θα έπρεπε η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου- είτε μόνη της, είτε σε συνεργασία με άλλες, περιφερειακές χώρες όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία ή και η Ισπανία- να προχωρήσει και αυτή σε δημόσιο λογιστικό έλεγχο του ελληνικού χρέους από ανεξάρτητη επιτροπή διεθνούς κύρους, υπό συνθήκες πλήρους διαφάνειας; Δεν είναι καιρός να ανοίξουμε τους φακέλους των εξοπλιστικών δαπανών, των C4I και της Siemens, των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά και του κεκλιμένου «Παπανικολή», ή ακόμη των δημοσίων έργων και των πολεμικών αποζημιώσεων; Δεν είναι καιρός να συγκροτήσουν και τα έθνη- οφειλέτες τη δική τους «τρόικα», που θα ελέγξει τους πιστωτές και τους ελεγκτές τους; *Από την “Καθημερινή” της Κυριακής, 28.11.2010